Санжардық атасы көне заманды сүйетін адам екенін әлдеқашан болжаған боларсыз.Даланы аралап жүріп, көлікті Қалбі жотасына бағыттап, Сібі көлдерінің маңында демалып, немересіне тағы бір аңызға айналған жер – Абылайкитті көрсетті. Көне будда ғибадатханасының тас қирандылары табылған тарихи ескерткіш туралы естіген Санжар оларды көруге асықты. Келе салысымен саяхатшылар бірден қирандыларды көруге аттанды. «Бұл жерде бекініс болған», - деді ата. Ол көптеген әскери шайқастардың куәсі болды. — Бекіністің жоғалғаны қандай өкінішті, — деп күрсінді Санжар. Ашылмаған жұмбақтар баланы шақырды. Айналасы қаңырап бос және жабайы болды, бірақ бекіністің бұрынғы ұлылығы туралы гидтің егжей-тегжейлі әңгімелері балалардың қиялын таң қалдырды. Кейін ауыл жігіттерімен араласа отырып, Санжар жоңғар билеушісі Абылайдың көл түбінде тығылып жатқан қазынасынан хабардар болды. Біртүрлі оқиға Санжарды түгелдей баурап алды. Оның табиғи қызығушылығы оқиғаның жалғасын табуын талап етті. Сондықтан ол әркімнен алыс өткенді жасыратын жұмбақ пердені ашқысы келді, ол Абылайкит монахтарының құпиясын ойлап, шексіз сұрақтар қояды. Зерттеуші ғалымдар берген монастырдың сипаттамасын беретін атаның әңгімесі кезінде баланың көз алдына өткен күндердің суреттері пайда болды. Ол бәрін анық көрді, шынындай...
Үш ғасырдан астам уақыт бұрын Шығыс Қазақстан аумағын жоңғарлар басып алды. Олар сол жерде үлкен көшпелі империя – Жоңғар хандығын құруға тырысты. Жоңғарлар сұлулығымен Қазақстан шекарасынан тысқары жерлерге де белгілі бұл жерлерді жаулап алуды ғана емес, сонымен бірге оларда нық бекінуге де ұмтылды. Ол үшін олар мұнда өздерінің будда храмдары мен монастырларын сала бастады. Көркем жазықта жоңғар билеушісі Абылай нағыз әскери бекініс тұрғызды, ол Абылайдың негізін қалаушының құрметіне Абылайкит деп аталды («кит» сөзі мұқият бекінген монастырь дегенді білдіреді).
Ішінде будда ғибадатханасы үлкен көлемді іргетаста тұрды. Оның қабырғалары ақ кірпіштен қаланған, төбесі ағаштан жасалған және төбесі жасыл және көк жылтыратылған тақтайшалардан жасалған. Ғибадатхананың ортасында таза алтыннан құйылған, көлемі адамдай болатын жұмбақ және әдемі Будда мүсіні бар тұғыр болды.
Қонақ бөлмелері жарық әрі әуе, қабырғалары фрескалармен боялған, едендер тас тақталармен төселген және ежелгі қытай жібек кілемдерімен қапталған. Бірақ Абылайдың өзі де, қасындағылар да қарапайымдылықты ұнататындықтан киіз үйлерде тұратын.
Бекіністің ішінде ешқашан құрғамаған шағын, бірақ терең көл жатқан. Ондағы су қара болып көрінді, бірақ егер сіз оны жинасаңыз, ол мүлдем таза, мөлдір және дәміне жағымды болды. Көлде балық көп болды. Жылдың кез келген уақытында үлкен табындарды тамақтандыруға қабілетті шөп жақын маңдағы жартаста өсті.
Тайшы Абылай көрші-қолаңның өзара қырқыстығына араласпай, ертегідей бай жер туралы әңгіме ауданға тарады. Бір күні бекініске тағы бір жоңғар билеушісі Галдан келеді, ол азғырушы Абылайкитті және оның сансыз байлығын қалай болса да иеленуге бел буады. Екі тайшаның кездесуі жылы лебізден шықпады. Бақылау бекетінің патрульдік жауынгерлері шабуылдаушыларды дер кезінде байқаған. Терең арық жауларға бекініс қабырғаларына жақындауға мүмкіндік бермеді. Қоршау көп күнге созылды. Бекінген бекіністің жақсы дайындалған жауынгерлері жаудың шабуылына шебер тойтарыс берді, бірақ шабуыл кезінде Абылайдың бұйрығымен монахтар тау көлдерінің бірінің түбіндегі алтын Будда мүсінін түсіріп, су басқан. Жинақталған монастырлық қазыналардың бір бөлігі терең жертөлелерде, бір бөлігі таулар мен Баукуус үңгірінде, бір бөлігі бекініс қабырғаларының астына көміліп, қабырғалардың ішіне көмілген.
Шабуыл кезінде монахтарды жеңе алмаған жаулар Абылайдың жақтастарының біріне пара береді. Ақшаны алып, түн жамылып, сатқын жаулап алушыларға үш бекініс қақпасының бірін ашты, онда күзет онша күшейтілмеген.
Абылайкит тұтқынға алынды, бірақ Абылай мен оның адамдары бекініс қабырғаларының біріндегі терең ұяға тығылып, кіреберісті бүркеп үлгерді. Түнде бәрі тыныштық орнап, сақшылардың қырағылығы бәсеңсіген кезде олар жасырын тесіктен қашып үлгерді.
Басқыншылар сол бойы алтын пұтты таба алмады. Кек ретінде олар монахтардың баспаналарын өртеп жіберді. Сол жерден барлық олжа шығарылды. Дегенмен кейбір қолжазбалар мен көне шиыршықтар сақталған. Еуропа алғаш рет будда әдебиетінің қазыналары туралы осы жерден табылған олжалардың арқасында білді.
Алтын Будданы біреу тапты ма? Санжар өзін қатты қызықтырған сұрақты қойды. «Көптеген аңшылар оны іздеп көрді, бірақ нәтиже болмады», - деп жауап берді атасы.
– Олар бекініс қабырғаларын бұзбақ болды. Бірақ бұл қабырғалардың беріктігі соншалық, олар тасқа қатты соққы бергенде сынбай, тек шырылдаған. Соған қарамастан, Жоңғар бекінісінің қабырғаларындағы кірпіштер мен тастар жылма-жыл көшпелілер тұрмыстық қажеттілік үшін алып кетті.
– Қазына іздеушілер қазынаны таба алды ма?
- Жоқ, олар қанша тырысса да, жасырынатын жердің бір белгісін іздеп, соңғы тасқа дейін бәрін іздегенімен! Олар қандай жағдайда қазынаны тауып, оны иемденуге болатынын түсіне алмады.
– Жағдайы қандай?
Демек, бұл ешкім білмейтін құпия. Бірақ халық даналығы: «Бақытты барса – қазынаға тап болады, байғұс барса – саңырауқұлақты таппайды» дейді. Әлемде шынымен бақытты адамдар жоқ па? — деп сұрады Санжар сенбей.
– Бағын қазына іздеуде сынап көргісі келетіндер, әрине, өкінішті. Бақытты адамдарға қазына керек емес! – деді атасы.
– Қандай оғаш айтасыз, ата! Санжар бұртиды.
«Олар да қазынаға жат жұрттың қолы жетпейді» дейді, – деп жалғастырды атасы.
«Екі жүз жылдан астам уақыт бойы оны қара киім киген монахтың көлеңкесі қызғанышпен қорғады. Мүмкін, сенімді монах қазынаның сақтаушысы болып тағайындалды және оның көлеңкесі өз міндетін атқарып жатыр.
-Ал, ата, ал сен ертегі айтудың шебері екенсің! Санжар күлді.
«Ертегілер ертегі, ал Абылайкіт монахтарының құпиясы әлі ашылған жоқ», - деді ата сілкіп.
Мен де қазына тапқым келеді! Бұл өте қызық - қазынаны табу! — деп айқайлады бала қиялданып, жүрегі елжіреп.
– Жолым болса ше?
«Оңай баю ешқашан бақыт әкелмейді» деп атамыз тағылымды түрде айтты.
- Неге? – Санжар ренжіген кейіппен.
«Өйткені, ол кезде адам қолында бардың қадірін білмей, бөтен болып кетеді», - деді ата ашуланып.
- Ал, қымбат әшекейлерді неге үнемдеу керек?
Нағыз қазына – жерге тығылған алтын емес, ұлы қазақ жерінің өзі. Санжар ойланып қалды.
Балалар сендер қалай ойлайсыңдар?
