Сіз саяхаттауды ұнататын Санжар есімді бала туралы естідіңіз бе? О, бұл өте ерекше бала! Өйткені, ол бірнеше күн бойы атасымен бірге Киин-Кериш трактатына келгенде, жоғалып кеткен Эол қаласы немесе "Рухтар қаласы"туралы фантастикалық оқиға болды. Бірақ-бәрі тәртіппен.
Таңертең ерте оянған атасы мен немересі аңғарға серуендеуге аттанды.
- "Киін-Керіш" атауы қазақ тілінен аударғанда "Тәкаппар сымбатты" дегенді білдіреді, - деді атасы.
- Неліктен бұл жер осылай аталды? - Жақында бәрін өзіңіз көресіз.
Олар ұзақ уақыт бойы айналаны аралап жүрді және құмды жағалауда сүйсініп жүрген пеликандар мен үлкен бакландардың бүкіл отбасын кездестіру бақытына ие болды. Содан кейін Санжар жасыл, көк және ақ саздары бар түрлі-түсті сазды каньонға қызығушылықпен қарады. Аяқтың астындағы қызыл топырақ түрлі-түсті қиыршық тастармен қытырлақ болды.
- Бұл жерде ерекше. Мен ертегіге кіргендей сезінемін", - деді бала атасына.
"Иә, елестету мүмкін емес сұлулық", - деп растады атасы. - Бала кезімде мен Конан Дойлдың "Жоғалған әлем"кітабын оқыдым. Өте ұқсас.
– Мен оны оқи аламын ба? - деп сұрады бала.
- Кітапханадан аласың. Біз әлі "Жалындаған жартастар"-ды қөреміз! - деп уәде берді атам.
- Бұл жартастар ма? Неліктен олар осылай аталады?
- Бір рет көрген соң , өзің түсінесің…
Қиын-Керіштің жарқыраған сазды төбелері, сай-салалары алыстан шынында да желмен ұшқан жалындай көрінетін. Айналаның бәрі өртеніп жатқандай болды: жазық шөлдің ортасында ежелгі азиялық қалалар мен бекіністердің қабырғалары мен мұнаралары кенеттен қызыл-сары шағылысқан.
Ыстық күнде бұл аймақтың қанық түстерінің гаммасын бақылай отырып, атасы мен немересі аз уақыт ішінде айналадағы ландшафт өзінің реңктерін өзгертетінін байқады. Олар түстердің оғаш ойынын көрді: қызғылт, қызыл, қоңыр түсті дақтардың реңктері бірте-бірте бірін-бірі ауыстырды.
Кешке саяхатшылар шөл шөптерінің хош иісі бар желді тамашалауға барды. Айдың жарқын жарығында олар басқа планетада жүргендей көрінді.
– «Осы ғажайып пейзаж маған алыстағы өркениеттер туралы фантастикалық оқиғаларды еске түсірді», - деді атасы Санжарға.
– Қандай қызыл планетаны білесің? - Марс.
– Дұрыс! Ал мұнда қызыл пейзаждары бар Марстың кішкене бөлігін байқауға болады. Мистикалық атмосфера. Керемет түрлі-түсті!
«Марсиан төбелері» ежелгі жанартау кратерінің шұңқырында орналасқандай жазық жерде орналасқан. Табиғаттың өзі таңғажайып көріністер мен оқиғаларды тудырды. Бөлек тірек тәрізді шыңдарға бөлініп, «бекіністі қалаға» жақындаған жолды күзететін «күзет мұнараларының» күшті бекіністері көтерілді. Олардың сұр қабырғалары зеңбірек оғы тигендей терең ойықтарға толы. Қызғылт, күлгін, сирень, кей жерлерде ақ пирамидалар елес қаланың қирандыларына ұқсайтын. Әсерлі балаға шөлді алқаптар, жағалаулар мен құлыптар арасында Қиын-Керіш көз алдына жанып жатқандай көрінді. Ерекше сұлулығымен көне қала аспанға дейін созылып, ол сиқырлы сағым емес еді. Ал түнде күн батуы. Оның бояуларының аламандығы көлге еніп, шөлді сарғыш, сары, қызыл түстермен нұрландырды. Ал түнде олар үлкен жарқыраған жұлдыздары бар қараңғы аспанды тамашалады, жылы баланың түс көргенінен рахат алды ...
Бірде жергілікті жердің түсі өзгеретінін естіп, бір топ аңшылар осында жасырын келеді. Қалталарында дала жел соғып, аңды іздейміз деген желеумен қазына іздеген. Бұл адамдар шынымен де керемет бай болғысы келді. Көздері ауырғанша олар сырлы аймаққа қарап, асыл тастарды іздеп табандарына қарады. Толқудың қызған шағында олар түннің қалай келгенін де байқамай қалды. Сонымен, қолайлы алқапқа тап болғаннан кейін, шаршаған аңшылар түндеуге шешім қабылдады. Олар түнге отыра бергенде, кенеттен бұлттардың артынан жарқыраған ай көрініп, айналаның бәрін жарықтандырды. Айдың жарығымен адамдар әр жерде өзін қоршап тұрған асыл тастарды көріп, сұлулығымен ойнады. Ай сәулесімен жарықтандырылған әдемі кристалдар кемпірқосақтың барлық түстерімен жарқырап, жарқырап тұрды. Сондай-ақ олардың біраз уақыттан кейін түстерін жұмбақ түрде өзгертетін біртүрлі ерекшелігі болды.
Тастардың сиқырлы нұрынан адамдардың санасы бұлыңғыр болды, жүректерінде ашкөздік оянды. Барлығы лағылдарды, асыл тастар мен таза гауһар тастарды өз бетімен иемденгісі келді. Байлық туралы арманға батқан адамдар таласып, қазынаға иелік ету үшін бір-бірімен таласа бастады. Нәтижесінде барлық аңшылар көптеген жарақаттар алды.
Сәлден соң таң атты. Дәл сол кезде олардың тек түрлі-түсті саздың кесектері үшін ғана соғысқаны белгілі болды ... Содан кейін адамдар бұл ашкөздік олардың көздерін соқыр еткенін түсінді. Көздерінен жас ағып кетті. Еріндері қансыраған адамдар күлімдеп, жолдастарынан кешірім сұрады. Олар қолдарын созып, жерден көтерілуге көмектесті. Содан кейін бәрі кішіпейілділікпен басын көтеріп, күміс бұлттары бар шексіз көгілдір аспанды көрді. Адамдардың жүздері нұрланып, жандары мейірімге бөленді. Олар көп жылдардан бері алғаш рет өз жолдастарымен бірлесе отырып, өздерін бақытты сезініп, енді ешқашан қазынаға ұмтылмады, оған шөлдеу адамды соқырлыққа апарады. Осылайша, түрлі-түсті балшық тастар бұрын тек байлықты қалайтын саналарға даналық берді.
Іздеген жерінде қазына іздеушілер жарқын Қиын-Керіш қаласының негізін қалады. Оны өз еңбегімен өмір сүрген ағартушы адамдар мекендеген. Ойлары таза болып, дүниелері жарасымды болды. Олар белсенді және көңілді болды, өйткені олар босқа қайғырудың қажеті жоқ екенін түсінді - күнге күлімдеп, аспанға тағзым еткен дұрыс. Көңілді ән шырқап, жақсылық пен жамандықты айыра білген, бір-біріне әрдайым көмектесетін. Олар бұдан былай асыл тастарды іздемей, оның орнына еңбекпен өткізген әрбір күннен кейін күміс жұлдыздың жарығына тамсанып, аспанға қарады. Жұлдыздардың жымыңдаған тереңдігіне қарап, адамдар онда нағыз жұмақтың көрінісін көрді.
Қиын-қиыр замандарда Қиын-Керіш қаласы жерде тұрған. Қазіргі төбелердің орнында киіз үйлер, өзіндік сәулеті бар сарайлар болды. Түннің келуімен аңызға айналған төбелер қайтадан ертегі қалаға айналады, ал жаңа күннің басталуымен қала қайтадан сазды төбелерге айналады. Ыстық даланың үстінде дірілдеп, екіленіп, жел көтеріліп, дөңгеленіп, олардың үстінен ертегі айтып тұрғандай сыбдырлайды...
Халық даналығы: «Дос – дос, аға – іні, асыл қазына туыс емес», «Жан қазынасы ғана өшпейді» дейді.
«Геологтар Киін-Керіш бірегей палеонтологиялық ескерткіш деп есептейді», - дейді атасы Санжарға.
- Сазды жыныстардың ашық түстері олардың мезозойдың ыстық және ылғалды тропиктік климатында пайда болғанын көрсетеді. Сол кезде жер бетінде қандай үлкен жаратылыстар үстемдік еткенін білесіз бе?
Мұнда динозаврлар өмір сүрді ме? немересі таңдана ысқырды.
- Дәл солай. Бұл кесірткелердің көлемі үлкен болды - ұзындығы қырық метрге дейін, салмағы сексен тоннаға жетті.
- Керемет! Бірақ олар неге жоғалып кетті?
- Күн суытып барады. Жер енді жеміс бермейді. Аштық келді. Климаттың күрт өзгеруі Киін-Керіш кен орындарын басып алды. Айтпақшы, ғалымдар бұл жерде бір кездері пальмалар мен магнолиялар өсіп, субтропикалық ормандардың тұрғындары табылғанын айтады.
«Мүйізтұмсықтар, қолтырауындар, тасбақалар және саламандрлар?»
Иә, Санжар.
- Қалай қызықты! Біз мұнда тағы келеміз бе?
- Міндетті түрде!
