Ақыры атасы немересін Ақ Бауырға алып келді. Баладан қорықпай, қол созымды жерге дейін өзіне жақындаткан тіпті қолға үйретілгендей көрінген бір топ суырлар отбасысын көрген Санжар қатты қуанды. Сондай-ақ таңқаларлық пішіндегі жартастар, қызыл бояумен салынған жартастар мен үлкен тастар болды.
«Ашық аспан астындағы мұражай сияқты», - деді ата.
– Тастардың тарихы өткеннің сырымен көмкерілген.
-Мұнда не болды? – деп сұрады Санжар – Әңгіме осы, әлі ешкім білмейді! атасы күлді.
«Бұл ежелгі пұттар бір орында тұрып, ұмытылған әдет-ғұрыптар мен бұрыннан жойылған өркениеттердің өмірінің аспектілері туралы үндемейді ...
«Осы жер туралы қызықты әңгіме ойлап көрейік!» — деп Санжар қызғанышпен айқайлады. Көлге және жалғыз тұрған біртүрлі монолитті блоктарға қарап, олар жұмбақ тастардың мозаикасының фрагменттерін біріктіруге тырысып, қиялдай бастады. Міне, олар не алды ...
Мыңдаған жылдар бұрын қалың және шырынды шөпті жасыл шалғындар болған. Ал бұл жерлерде ежелгі адамдар өмір сүрген. Олардың өз өмір салты болды. Олар көлде аң аулау және балық аулау арқылы өздерінің азық-түліктерін алды, сонымен қатар жабайы жемістерді, жидектерді, саңырауқұлақтарды, тамырларды және табиғаттың басқа да сыйларын жинады. Біреулері мал өсірді, енді бірі жер өңдеді, қалғандары саздан ыдыстар, тастан құрал-саймандар мен зергерлік бұйымдар жасады, тері мен мал терісінен киім тіккен. Олар кезіп, бала өсірді. Таулар ежелден олардың үйі болған. Адамдар шекара бағаналары ретінде әр жерде өрескел ойылған жабайы тастарды орнатады. Ал кешке бір-бірімен сезімдерін, тәжірибелерін алмасып, жұлдыздарға қарап, жартастарға сурет салды. Суреттерінде олар өздерін және әлемді өздері көргендей көрсетті, түсініксіз табиғат құбылыстарынан алған әсерлерін жеткізді. Тегіс тас бетінде олар жануарлардың мүсіндерін сызып тастады. Содан кейін олар күйе, бор, сазды ұнтақтап, оны маймен араластырып, сызбаларды бояды.Бұғылар мақтанышпен жүретін, жылқылар жүйрік, жабайы шошқалар ашулы және шымыр, аюлар күшті және сабырлы болып бейнеленген. Сызбалар жарқын болуы үшін адамдар жарықты жинап, оны қараңғыда шығара алатын арнайы бояу ойлап тапты. Құрбандыққа шалынған малдың бауырынан нұрлы бояулар жасап, бояуларға тек белгілі шөптерді қосады («Ақ бауыр» қазақшадан «Ақ бауыр» деп аударылады). Жас туыстарға ән мен би үйретілді. Қариялар жыл мезгілдері, емдік және улы өсімдіктер туралы, аң-құстардың әдет-ғұрыптары туралы әңгімелеп, ата-бабаларының ерлігін жырлады. Табиғат пен өзін мұқият бақылай отырып, адамдар бұл дүниенің қандай екенін түсінгісі келді. Оларды барлық нәрсе қызықтырды: жануарлар, өсімдіктер, өзен мен таулар, аспан мен күн. Әр нәрседе олар сұлулықты тауып, оған қуанады.
Зиялы руының басшысы өз халқының бірлігін сақтай отырып, бейбіт өмірін қатаң ұстанды. Жасы асқан Зиялы асқан білімді, кемеңгер ақыл иесі болды, соның арқасында заманынан әлдеқайда озып кетті. Ол әлемнің қалай жұмыс істейтіні туралы бірнеше сағат бойы ойланды. Күн сайын табиғаттағы өзгерістерді, аспандағы және жұлдыздардағы құбылыстарды бақылай отырып, ол өзі үшін жаңалық ашты және оны ағаштардың қабығы мен саз тақтайшаларындағы құпия белгілермен және белгілермен бейнеледі. Бірақ ақсақал неғұрлым көп зерттесе, соғұрлым оның руластары бұл жазуларды түсіне алмайды деген ой оны мазалады - егер ұрпақтар бәрін түсінбесе... «Мен барлық баға жетпес құпияларды болашақ ұрпаққа білуі үшін бір жерде сақтауым керек. оларды қолданыңыз», - деп шешті қарт.
Сол кезде көмекшісін Зерек деген ақылды бала қылып, шыдамдылықпен өз ісін үйретті. Бірде данышпан көп ойланып, шәкіртін жанына отырғызып:
– Балам, мен қартайдым, ал сен жас, қайратты, ептісің. Менің қазынамды қазыналы алқапқа апару керек. Болашақта ай мен жұлдызға ұшатын арманшыл, білімді азаматтар болады. Сол адамдар осы белгілерде жатқан жұмбақтың шешімін табуы керек.
Ақсақал балаға қазыналы алқапқа өте ұзақ жол болатынын ескертті, сол жерде орналасқан ақ тау жол көрсетуші қызметін атқарды. Сөйтіп, ақсақалдың батасын алған Зерек ұзақ сапарға аттанды. Күн өтті, ай өтті... Желмен ұдайы жарысып, жүйрік атанды. Қолдарын алға созып, құстай ұшып кетті. Ұшып келе жатып, төменнен тауды көріп, үлкен тасқа қонды. Жолдан шаршаған Зерек қайда екенін білмеді. Аймақты зерттей келе, ол тастардың арасынан шұңқырды көрді. Еңкейген ол кенет құлап, есінен танып қалды. Есін жиған бала өзінің үңгірде жатқанын көріп, сонда түнеуді ұйғарды. Сол түні Зияла атасының түсінде: «Жас досым, көңілімді қалдырмадың! Міне, сіз асыл орынды таптыңыз! Мен оны білдім. Енді сол жерде менің асыл мұрамды ұрпаққа қалай қалдыратынын ойланыңыз. Біздің болашақ ұрпақ бұл белгілерді кейін ашу үшін табу керек. Бұл адамзат игілігі үшін ғылымға жол болатынына сенімдімін!».
Зерек оянып, үңгірді жан-жағына қарады. Ол қараңғы және кең болды. «Егер мен осы құпия қоймаларды – ағаштардың қабығы мен атамның білімін бейнелейтін тақтайшаларды көмсем, олар шіріп, жазулар жоғалып кетуі мүмкін», - деп ойлады бала. Сосын Зерек оларды қайта жазуды ұйғарды. Атасы сыйлаған өшпес бояуға саяхатшы таяғын малып тастап, тастарға жаза бастады. «Бұл не болуы мүмкін? бала ойланып қалды. – Жерге бөтен кеменің барғанының айғағы, халықтардың көші-қонына арналған белгі ме, әлде басқа нәрсе ме? Түсініксіз...» Ол ыждағаттылықпен петроглифтер мен суреттер салды, бірақ жұмбақ белгілердің шешімін таба алмады.
Қарны ашып, талып қалған Зерек әйтеуір жоғарыдағы үңгірден шықты. Бар күшін жоғалтқан ол жақын жердегі бұлаққа әрең дегенде жорғалады. Бала шөлін қандырғанда, кенет оның күші артқанын сезді. Артына қараса, аңғарда тұрған ақ тауды көрді. «Бұл Ақ Бауырдың асыл тауы! Зиялының атасы оны қайдан білді? бала таң қалды. Бұл жерді «Ақ бауыр» деп қалай атағанын Зеректің өзі де байқамай қалды.
Тапсырманы орындап болған бала данышпан күткен жерге қарай асығады.
Ежелгі данышпанның хаттары әлі шешімін күтуде.
- Маған әңгіме ұнады! Санжар сәл күлді.
«Бұл жерде мен ерекше үйлесімділік, тыныштық пен тепе-теңдік сезімін сезінемін», - деді ата.
«Білесің бе, немерем? - деп еріксіз күлді.
– Дүниеде ғажайып жер саналатын Ақ Бауыр елінің сыры сізге ашылатын шығар.
Мен бұл жұмбақты ашқым келеді! Санжар қызғанынан қызарып кетті.
«Бірақ ол үшін көп оқып, үнемі ізденісте болуың керек», - деді атасы оған байыппен. - Мен тырысамын! Санжар маңызды уәде берді.
Бұл жұмбақ жермен қоштасып, бала тілегін айтып, белгі бойынша мұнда бір емес, бірнеше рет қайтып оралу үшін жартастардың арасына тиын салды.
